Митинг ел мәселесін шеше ала ма? Сарапшылар пікірі

Қазақстанда соңғы уақытта бейбіт шеруге шығатын қоғам белсенділері көбейді. Бейбіт шерудің көбі тәртіп сақшыларының алаңға шыққан наразы халықты ұстап әкетіп, абақтыға қамауымен аяқталады. Жалпы митинг елдегі қордаланған мәселелерді шеше ала ма? Шеруге шыққандар нені ескеруі керек? "Қамшы" тілшісі осы туралы сарапшылар пікірін сұрап білді.

Саясаттанушы Дос Көшімнің айтуынша, қоғам белсенділері соңғы уақытта митингті "модаға" айналдырған.

– Біз 90 жылдары митингті саяси тәсіл есебінде, белгілі бір қоғамдық мәселені қойған уақыттарда соны көрсету үшін, халықты соған жұмылдыру үшін пайдаландық. Менің ойымша соңғы уақытта митингті "модаға" айналдырды. Митингке шыққан азаматтар 3-15 күн абақтыға отырғаннан кейін өздерін "батыр" санайтын сияқты. Мен өз басым бұл бағытты мүлдем қолдамаймын. 15 немесе 5 күн қамауда отыру "батырлық" емес. Билікті өзгертудің сан түрлі жолдары бар. Біз соның бәрін пайдаланбаймыз. Оны пайдаланудың орнына тек қана алаңға, көшеге шығамыз. Біз де Алматының көшелерінде бір емес 2 сағат жүрдік. Бірақ оны батырлық деп негізгі тәсіл етіп алуға болмайды. Бұл тек халықтың ашу-ызасын көрсету. Мен ең соңғы рет 1 мамырда болған ереуілді теледидардан көрдім. Сол шеруде белсенділердің бірі "Астананың атауын Нұр-Сұлтан деп өзгертпейміз", "Шал құрысын", "Атом электр станциясын салдырмаймыз" деген талап қойды. Иә, мұның бәрін айтуға мүмкіндік беру керек. Бірақ митингіге шыққан белсенділер қазіргідей бірнеше бағытты емес, бір ғана бағытты ұстанып, талап қоюы қажет, – дейді Дос Көшім.

Ол өз сөзінде белсенділер шарасыздақтан, басқа деңгейде өздерінің мақсаттарына жету жолын көрмесе митингке шығатынын атап өтті.

– 90-шы жылдары митингке шыққандар ұсталды, сотталды. Бірақ біз мұны ешуақытта батырлық немесе саяси тұтқындық деп қабылдаған жоқпыз. Қазір сәл өзгеріс бар. Иә, мен бұны тәсіл ретінде мойындаймын, бұл бағытты қолдаймын. Бірақ халық тек қарсылық бағытында қалып қоя ма деп қорқамын. Біз билікпен қатар отырып, пікір алмасып заңды өзгерте алуымыз керек. Халықтың артында халық бар деп билікке қысым жасау керек. Он шақты адамның сотталғанынан ештеңе өзгермейді. Тек сотталған адамдар халық арасында "батыр" атанады. Басқа өзгеріс болмайды. Сіздерге тәжірибеде бар бір жолын айтайын. Мәселен жер мәселесі кезінде 8 облыста митинг ұйымдастырылды. Халық шықты. Содан кейін жер комссиясы құрылды, бес жылға мораторий жарияланды. Елдің арқасында мәселенің шешімі табылды. Енді біз әрі қарай сондай тәсілді қолдана отырып, өзіміздің мақсатымызға жетіп, заңды өзгертуіміз қажет. Митингке шыққан халық бес бағытты емес, бір ғана бағытты айтуы керек. Яғни "Шал кетсін", "Шалдың баласы кетсін", "Шалдың жиені кетсін", "Шалдың қызы кетсін" деп ұрандата берудің қажеті жоқ. Халық бір бағытта жеңіске жеткеннен кейін ғана екінші бағытты қолға алуы керек. Ал халықты көшеге шығарып, тек қана айқайлатып қана қою саяси тәсіл емес. Бұл өте қауіпті тәсіл деп ойлаймын. Саясаткер ретінде митингті саяси тәсіл есебінде пайдалануды жүз пайыз қолдаймын, – деп атап өтті ол.

"Демакратиялық партия" құру бойынша бастамашыл топ жетекшісі, қоғам белсендісі Жанболат Мамай митингті заң аясында өткізетін болса одан қорқудың қажеті жоғын жеткізді.

– Митингке шығу – саяси процестің бір түрі. Авторитарлы мемлекеттерде митингті құбыжық етіп, халық көтеріледі екен деп үрейлі қорқышпен көрсетеді. Шын мәнінде бұл талап қоядың бір түрі. Егер де митингті заң аясында өткізетін болса одан қорқудың қажеті жоқ. Мәселен Белоруссияны алып қарайтын болсақ, белгіленген заң аясында онда 250 мың адам митингке шығып отыр, көріп отырғанымыздай көшедегі бір орындық қирамай жатыр. Яғни оларда барлығы заң аясында өтіп жатыр.

Жақында ғана марқұм Дулат Ағаділдің асына, зиратына барған белсенділерді әкімшілік жазаға тартып, тіпті абақтыға қамап жатқандығын естіп те, көріп те жатырмыз. Меніңше бұл ешқандай заңдылыққа жататын нәрсе емес, бұл саяси қудалаудың бір түрі. Біз мұны мүлдем қолдамаймыз. Жалпы билік митингке шыққан адамдарды қудаласа онда ол саяси репрессия болып саналады. Оның міндетті түрде саяси астары бар, және бұл тек қана авторитарлы мемлекеттерге тән әрекет болады. Өзіміз 13-ші қыркүйекте митингке шығуға дайындалып жатырмыз. Алматы, Астана, Қарағанды, Ақтөбе, Шымкент қалаларына ресми түрде өтініштерімізді тапсырдық. Біз билікке ескерттік, енді митингке шығамыз. Егер де заңсыз деп қудалайтын болса, онда оның саяси астары бар ашықтан-ашық қудалау болып саналады. Біз заңды бұзбаймыз деп отырмыз, – дейді Мамай.

Саясаттанушы Бауыржан Серікбаев "митинг заң аясында өтсе – саяси сана мен демократия қалыптасып келеді" деген пікірде.

– Митинг – барлық өркениетті елдерде бар нәрсе. Бұған қатты үркіп, қорқа қараудың қажеті жоқ. Бұл жұмыс істеп тұрған азаматтық қоғамның көрінісі. Митингке шығу да азаматтардың құқығы. Жалпы белгілі бір мәселені билікке айтып, жоғары жаққа жеткізу үшін де митингтің болып тұрғаны дұрыс. Бірақ митинг заң аясында өтсе, жеке бизнес зардап шекпей, адам шығыны болмай, бейбіт түрде болса бұл жақсы үрдіс. Демек саяси сана мен демократия қалыптасып келеді деген сөз.

Әрине митинг мәселені түбегейлі шеше қояды деу де қиын. Дегенмен үкіметтің назарын өзіне аудартып, ойын жеткізу үшін қажет, – дейді саясаттанушы Б. Серікбаев.